Abstract

Wstęp: Od początków XX w. notuje się stały wzrost emisji fluorków (F−) do środowiska, przede wszystkim na skutek rozwoju przemysłu, fluorkowania wody pitnej i powszechnego stosowania past do zębów wzbogaconych we fluorki. Wszystko to przyczynia się do intensywniejszego nagromadzania tych substancji w organizmach kręgowców, głównie w utworach kostnych. W związku z tym uzasadnione jest kontrolowanie stężeń F− u ludzi i innych długowiecznych ssaków. Dla celów ekotoksykologicznych od dawna trwają poszukiwania gatunków ssaków, które mogą służyć jako dobre bioindykatory zanieczyszczenia środowiska F−. W przeciwieństwie do ssaków kopytnych, długowieczne udomowione i dziko żyjące ssaki drapieżne (w tym pies, lis i jenot) rzadko są wykorzystywane w bioindykacji zanieczyszczenia środowiska F−. Głównymi celami pracy było: 1) poznanie stężeń F− w kościach uzyskanych od człowieka, psa, lisa i jenota pochodzących z północno‑zachodniej Polski; 2) dokonanie porównań wewnątrz i międzygatunkowych wartości stężenia F− w próbkach kostnych badanych ssaków na tle warunków bytowo‑środowiskowych; 3) zbadanie związków między stężeniami F− w kościach a wiekiem lub kategorią wiekową analizowanych ssaków. Materiał i metody: Materiał do badań stanowiły kości współtworzące staw biodrowy, pochodzące od 36 pacjentów po alloplastyce stawu biodrowego, 43 psów ze szczecińskich lecznic oraz 32 lisów i 18 jenotów dostarczonych przez myśliwych. Całość materiału badawczego obejmowała 129 próbek, a oznaczenia F− (metodą potencjometryczną z wykorzystaniem jonoselektywnej elektrody Thermo Orion) wykonano w 3 powtórzeniach. Stężenie F− wyrażono w przeliczeniu na suchą masę. Wyniki: Analiza międzygatunkowa wykazała, że najwięcej różnic w stężeniu F− w materiale kostnym odnotowano między lisem i jenotem, a następnie między psem i lisem oraz psem i dzikimi psowatymi (lis i jenot łącznie). Bliskie istotności statystycznej różnice w koncentracji F− zaznaczyły się między próbkami kostnymi człowieka i lisa oraz człowieka i psa. W przypadku człowieka i jenota, człowieka i poszczególnych gatunków psowatych (pies, lis, jenot łącznie) oraz psa i jenota nie odnotowano istotnych statystycznie różnic w stężeniu F− w ich kościach. Wnioski: Stwierdzono, że udomowione i dziko żyjące psowate są dobrymi bioindykatorami zanieczyszczenia środowiska fluorkami, bowiem odzwierciedlają one koncentrację fluorków w kościach obserwowaną u człowieka żyjącego na podobnym obszarze.

Authors and Affiliations