Kibertəhlükəsizlikdə süni intellekt və maşın öyrənməsi

Apply

Kibertəhlükəsizlikdə süni intellekt və maşın öyrənməsi

Journal Title: Scientific Work - Year 2025, Vol 19, Issue 3

Abstract

Süni intellekt (Sİ) və onun alt sahəsi olan maşın öyrənməsi (MÖ), kompüterlərin insan kimi düşünmə, öyrənmə və qərar qəbul etmə bacarığını təmin edən texnologiyalardır. MÖ-nün əsas alqoritmləri nəzarətli öyrənmə, nəzarətsiz öyrənmə və dərin öyrənmədir. Nəzarətli öyrənmə, etiketlənmiş verilənlər üzərində işləyərək modellərin təlimini təmin edir. Nəzarətsiz öyrənmə isə etiketlənməmiş verilənlərdə gizli strukturları aşkarlayır. Dərin öyrənmə isə insan beynini təqlid edən çoxqatlı sinir şəbəkələrinə əsaslanır və böyük verilənlərlə işləyərək mürəkkəb problemləri həll edir. Kibertəhlükəsizlik sahəsində Sİ və MÖ alqoritmləri təhlükələrin aşkarlanması, anomal nümunələrin müəyyən edilməsi və avtomatlaşdırılmış cavab sistemləri kimi mühüm funksiyaları yerinə yetirir. Məsələn, dərin öyrənmə alqoritmləri şəbəkə trafikində anomaliyaları aşkar edərək DDoS hücumlarının qarşısını ala bilir. Bununla yanaşı, Sİ sistemləri yalançı pozitivləri azaltmaq, təhlükələri proqnozlaşdırmaq və təhlükəsizlik tədbirlərini avtomatlaşdırmaq imkanı yaradır. Lakin, Sİ-nin kibertəhlükəsizlikdə tətbiqi zamanı insan amili hələ də əvəzolunmazdır. Strateji düşüncə, etik qərarlar və yaradıcı problem həlli kimi sahələrdə insan mütəxəssislərin rolu böyükdür. Gələcəkdə kibertəhlükəsizlik sahəsində insan və Sİ arasında əməkdaşlıq daha da artacaq, lakin məlumat keyfiyyəti, bacarıq boşluğu və etik məsələlər kimi çətinliklər də qarşıya çıxacaq. Beləliklə, kibertəhlükəsizliyin gələcəyi insan və Sİ-nin sinerjisindən asılı olacaq. Bu məqalədə Sİ və MÖ-nün kibertəhlükəsizliyin müxtəlif sahələrində tətbiqi, üstünlükləri və çətinlikləri araşdırılacaq.

Authors and Affiliations

Sevil Haqverdiyeva, Ceyhun Həsənov, Elnarə Kazımova, Nailə Həsənova, Anar Quliyev

Keywords

EP ID EP763333
DOI 10.36719/2663-4619/112/146-153
Views 16
Downloads 0